Meestal schrijf ik over planten, maar dat betekent niet dat ik vogels niet interessant vind, in tegendeel. Maar planten blijven beter stilstaan als ik ze wil bekijken of fotograferen of zelfs determineren. Vogels willen altijd net wat anders gaan doen als ik in de buurt kom. Maar nu hebben de natuurvrienden in mijn woonplaats Liempde iets bedacht waar ik ook mee overweg kan: een videocamera bij een nest! En dan ook nog bij het nest van een koppel slechtvalken in de kerktoren! Vanuit mijn achtertuin kan ik de nestkast zien, maar voor de details is de afstand te groot. Dus dank voor de camera!

Bedreigde roofvogel Pentekening van een vliegende en een zittende slechtvalk. Daarna heb ik de tekening op de computer ingekleurd.

De slechtvalk is al vele jaren een bedreigde vogelsoort in Nederland. De meeste en misschien wel alle roofvogels hebben het moeilijk ons land. En de slechtvalk jaagt dan ook nog bij voorkeur op duiven waarbij hij of zij geen onderscheid maakt tussen de tamme en de wilde. Duidelijk een probleem. Als planten-enthousiast stel ik me dan voor dat er een zeldzame hamster komt die het liefst orchideeën consumeert. Het zou ongetwijfeld een aanwinst zijn en ik zou zeer nieuwsgierig zijn, maar of ik er blij mee zou zijn?

De slechtvalk is een heel bijzondere vogel: hij schijnt het snelheidsrecord voor vogels op zijn naam te hebben staan en zelfs voor alle dieren volgens Wikipedia! Hij of zij heeft 389 km/uur geklokt in een duikvlucht! Ik heb één keer een slechtvalk zien duiken naar een prooi: echt een streep in de lucht! Heel spectaculair. Ik kan me best voorstellen dat de edele dames en heren in het verleden het leuk vonden om met slechtvalken te gaan jagen.

Valken en Valkenswaard

De valk zit klaar op de hand van de valkenier.

Valken en speciaal slechtvalken waren zeer geliefd speelgoed voor de Europese adel van voor 1600 tot na 1800: ze gingen er mee jagen. Die valken moesten dan wel gevangen en getraind worden. Hoe een valk een duif moet vangen weet de vogel waarschijnlijk al vanaf zijn geboorte, maar dat hij of zij die naar zijn baasje moet brengen moet de vogel leren. En dat moet de valkenier dus doen. Bij de valkenjacht d.w.z. de jacht met valken op andere vogels is de valkenier onmisbaar: hij traint en verzorgt de vogels en begeleid de jachtpartij. Want bij zo'n partij gaat het er natuurlijk ook om wie eigenaar is van de beste en mooiste valken en dus de winnaar van de jacht! Bij de valkenjacht werd vaak op reigers gejaagd, niet om ze te eten maar omdat het spectaculair was! Kortom, de valkenier was belangrijk en goed betaald en de valken waren een kostbaar bezit en belangrijk om mee te pronken. Valkenswaard en de omliggende dorpen waren een paar eeuwen het centrum voor de valkeniers in onze omgeving. Dit is mogelijk gekomen door de ligging van Valkenswaard op een trekroute van de valken. Onze 'eigen' valken trekken weliswaar niet, maar de valken uit Scandinavië en omgeving kunnen tot in Afrika overwinteren. Later gingen de valkeniers uit deze omgeving ook elders valken vangen: in Denemarken bijvoorbeeld hadden ze ook een concessie om op zo'n trekroute valken te vangen. Daarna thuis de valken trainen en verzorgen en dan gingen de vogels voor goed geld naar adellijke families in Duitsland, Oostenrijk, Frankrijk etc. En als de trainer geluk had werd hij aangesteld als verzorgen en trainer aan het hof!
Zo is Valkenswaard dus aan zijn naam gekomen. In de Middeleeuwen heette het dorp Verkensweerd: bijna hetzelfde, maar toch heel anders

Zeventien maart: de slechtvalken hebben al drie eieren in een zeer opvallende kleur. Een paar dagen later kwam het vierde ei.

Nestkast op de Liempdse kerktoren
Terug naar Liempde in Midden Brabant. Al in 2007 hebben vogelliefhebbers met toestemming van de parochie op de kerktoren van Liempde een nestkast geplaatst in de hoop dat een koppel slechtvalken er gebruik van zou gaan maken. Dat heeft wel even geduurd, maar in 2015 werd een slechtvalk gezien die op de nestkast een prooi verorberde. Die kreeg gezelschap en sindsdien hebben we slechtvalken in Liempde. Er zijn dit jaar twee vrouwtjes en twee mannetjes uitgevlogen en dat bracht het totaal op 11 uitgevlogen jongen!
Een paar jaar geleden is een nieuwe, grotere nestkast geplaats die in de torenspits is gebouwd in plaats van er tegen aan. De aanleiding was een ongeluk met een van de jongen. Waarschijnlijk is die bij de vliegoefeningen door de anderen van het vliegplateau gedrukt en naar beneden gevallen. Maar die nieuwe nestkast binnenin de toren maakte het ook mogelijk om een videocamera te plaatsen, zodat de geïnteresseerden kunnen meekijken met het wel en wee in de familie slechtvalk.
Zeventien maart. Een van de valken zit op de eieren, waarschijnlijk nog niet echt aan het broeden want het vierde ei ontbreekt nog.

Want ook daar gaat niet alles altijd van een leiendakje, zelfs niet onder de leien van een kerktorenpits. In 2018 had het mannetje plotseling een nieuwe partner toen de jongen al geboren waren. Er volgde een forse vechtpartij. Het nieuwe vrouwtje won en de jongen van dat jaar gingen verloren. Maar in 2019 zijn er drie jonge vrouwtjes uitgevlogen en in 2020 twee vrouwtjes en twee mannetjes.

De jonge slechtvalken worden allemaal geringd zodat men hun afkomst kan zien als ze ergens anders opduiken. Tot nu hebben de vogelliefhebbers hier in Liempde nog niet het genoegen gehad dat er ergens anders kleinkinderen opdoken van 'onze' vogels. Maar dat kan natuurlijk nog komen. Wel zijn er dode vogels gevonden die in Liempde geboren waren. Een van de vier vogels die in 2020 zijn uitgevlogen schijnt tegen een ruit te zijn gevlogen en is overleden. Dat is dan weer het nadeel van die hoge snelheden.
Maar tenminste een van de jongen van dit jaar zat weken na het uitvliegen nog in de buurt. Toen ik eens keek of de camera nog werkte, bleek een van de jongen voor de uitgang te zitten: hij (of zij) piepte dat hij honger had! Maar er was blijkbaar geen ouder in de buurt, dus na een kwartiertje vertrok het jong weer.

Gluren naar de slechtvalken
Drie en twintig april: vier kuikens met een gezonde eetlust.

Begin maart 2020 hoorde ik dat er weer slechtvalken nestelden in de kerktoren en dat je met een videocamera kon kijken hoe het ging. Op dat moment waren al drie eieren gelegd en er zou er nog een bijkomen. De eieren van de slechtvalk zijn bruinrood, niet echt een goede camouflage kleur voor mijn gevoel. Op de ondergrond van grove kiezel komen ze in ieder geval mooi uit. Op de eerste foto zijn er drie eieren, een paar dagen later kwam het vierde. Daarna kwam er voor het vrouwtje een saaie tijd: broeden. De broedtijd is ongeveer dertig dagen. En inderdaad precies een maand later waren er vier donzige kuikentjes met heel veel honger.
Als vader of moeder binnen komt met een prooi, beginnen de jongen om het hardst te roepen dat ze ontzettend veel honger hebben! Dat is ook zeer verstandig want een kuiken dat niet roept krijgt ook niets aangeboden. De resten van de prooi blijven in ieder geval deels in de nestkast liggen en je ziet het nest vervuilen.

De kuikens staan al te wachten als het eten langs komt. De nestkast vervuilt.

Leuk om te zien is dat de kuikens, zeker in de eerste weken, steeds dicht tegen elkaar kruipen en onder de vleugels van de moeder of vader om warm te blijven. Maar ze groeien snel en na vijf tot zes weken zijn ze vliegvlug. Mar ruim daarvoor. op 16 mei 2020, kan het voer al aan de deur worden afgeleverd want dat staat het hele gezin klaar als het eten er aan komt. Op deze foto beginnen de jongen ook al veren te krijgen tussen het dons.

De foto's en een tekening
Behalve de foto van de valk op de hand van de valkenier, zijn de foto's bij dit artikel allemaal afkomstig van de video camera. Je logt in op de site (Google op: Liempde slechtvalken) en daar kun je kiezen voor bewegende of stilstaande beelden. Dan hoef je alleen nog maar op het juiste moment het beeld op het scherm vast te leggen met 'printscreen' en over te brengen naar een tekenprogramma of programma om foto's te bewerken.
Omdat ik tekenen leuk vind en erg bezig was met de valkjes, heb ik pentekeningen gemaakt van een vliegende en een zittende slechtvalk. Die tekeningen heb ik daarna met behulp van de computer ingekleurd zodat een aquarel effect ontstaat.

Jan van Dingenen - 2020